Genel Bilgiler

Hapis cezası, bir kişinin özgürlüğünün sınırlandırılması suretiyle ceza infaz kurumlarında tutulması esasına dayanır. Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) yer alan hapis cezaları; infaz süreleri, uygulanma şekilleri ve koşulları bakımından farklı türlere ayrılmıştır.

TCK’da üç temel hapis cezası türü bulunmaktadır:

• Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası (m.47)
• Müebbet Hapis Cezası (m.48)
• Süreli Hapis Cezası (m.49)

Kabahatler Kanunu'nda yer alan hafif hapis cezalarına ise 5237 sayılı TCK’da yer verilmemiştir. Hapis cezası; bazı durumlarda kişinin konutunda, bazı durumlarda ise özel infaz rejimlerine göre dışarıdan devam etmesiyle de infaz edilebilir (TCK m.51, CGTİK m.110/2).

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, ölüm cezasının kaldırılmasından sonra onun yerine getirilmiş en ağır ceza türüdür. Bu ceza, hükümlünün hayatı boyunca geçerli olup sıkı güvenlik rejimi altında infaz edilir.

İnfaz Koşulları:

• Hükümlü tek kişilik odada kalır.
• Günde yalnızca bir saat açık havaya çıkabilir.
• Spor ve meslek faaliyetleri sınırlı olup, kurum idaresinin iznine tabidir.
• Her 15 günde bir olmak üzere, en fazla 10 dakika telefon görüşmesi yapabilir.
• Yakın akrabalarıyla ayda iki kez bir saatlik görüşme hakkı vardır.
• Hükümlü hiçbir şekilde cezaevi dışına çıkamaz, izin verilmez.
• Tedavi gerekiyorsa yalnızca yüksek güvenlikli devlet ya da üniversite hastanelerinde bu hizmet sağlanır.

Koşullu Salıverme:

• 30 yılını iyi halli olarak geçiren hükümlü koşullu salıvermeden yararlanabilir (CGTİK m.107/2).
• Eğer birden fazla ağırlaştırılmış müebbet cezası varsa bu süre 36 yıla çıkar.
• Bazı suçlar açısından (örneğin, devlet güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene karşı suçlar) koşullu salıverme kesinlikle uygulanmaz (CGTİK m.107/16).

Müebbet Hapis Cezası

Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca sürecek olan ve genel infaz kuralları çerçevesinde uygulanan hapis türüdür. Ağırlaştırılmış müebbetten farklı olarak daha esnek infaz rejimine tabidir.

İnfaz Koşulları:

• Kapalı ceza infaz kurumlarında çektirilir.
• Ağırlaştırılmış müebbet kadar kısıtlayıcı değildir.

Koşullu Salıverme:

• Müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar, 24 yılını iyi halli olarak geçirmişlerse koşullu salıverilmeden yararlanabilir (CGTİK m.107/2).
• Birden fazla müebbet cezası söz konusuysa bu süre 30 yıla çıkar.
• Müebbet + süreli hapis cezası olması durumunda bu süre en fazla 36 yıl olarak uygulanır.
• Örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar varsa bu süreler 34 ve 40 yıla kadar çıkarılabilir.

Süreli Hapis Cezası

Süreli hapis cezası, TCK m.49’a göre, bir ay ile yirmi yıl arasında belirlenen ve süreye bağlı olarak uygulanan cezaları kapsar. Ancak bazı suçlar için bu süre 30 yıla kadar çıkabilir.

Süreli hapis cezaları ikiye ayrılır:

• Kısa süreli hapis cezası: 1 yıl veya daha az süreli hapis cezası (TCK m.50).
• Uzun süreli hapis cezası: 1 yıldan fazla süreli hapis cezası.

Özel Hükümler:

• Suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, yönetmek veya örgüt faaliyeti kapsamında işlenen bazı suçlar (örneğin; insanlığa karşı suçlar, kasıtlı öldürme, uyuşturucu madde ticareti, anayasal düzene karşı suçlar vb.) varsa, hükümlü yüksek güvenlikli kapalı cezaevinde infaz edilir.
• Somut olayda mahkeme, kusurluluk halleri ve nitelikli unsurlar çerçevesinde 30 yıla kadar süreli hapis cezası verebilir. Ancak üst sınır 30 yılı aşamaz (TCK m.61/7).

Sonuç

Türk Ceza Kanunu’nda hapis cezaları; ağırlaştırılmış müebbet, müebbet ve süreli hapis olmak üzere üç ana başlık altında düzenlenmiştir. Bu cezalar, infaz rejimleri ve koşullu salıverme süresi açısından birbirinden oldukça farklıdır. Özellikle örgütlü suçlar ve devlet güvenliğine karşı işlenen suçlar gibi durumlarda infaz süreleri ciddi ölçüde uzamaktadır. Ceza adaletinin sağlanması bakımından hapis cezasının türü, süresi ve infaz koşulları, hem yargı kararlarında hem de toplumda önemli hukuki ve sosyal sonuçlar doğurmaktadır.