Ceza muhakemesinde, adil yargılanma hakkını zedelemeksizin süreci hızlandırmak ve yargı mercilerinin iş yükünü azaltmak amacıyla getirilen özel yargılama yöntemlerinden biri basit yargılama usulüdür. Bu usul, ilk derece mahkemelerinde görülen hafif suçlar için uygulanmakta olup, duruşma yapılmaksızın yazılı beyanlar üzerinden karar verilmesini mümkün kılmaktadır.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 251 ve 252. maddelerinde düzenlenen basit yargılama usulü, mahkemenin takdirine bağlı olarak uygulanmakta ve birçok ceza davasında taraflara ciddi zaman ve emek tasarrufu sağlamaktadır.

1. Basit Yargılama Usulü Ne Anlama Gelir?

Basit yargılama usulü, adli para cezasını ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlarda, iddianamenin kabulünden sonra mahkemenin takdiriyle başvurulan özel bir yargılama yöntemidir. Bu usulde:

• Duruşma yapılmadan karar verilebilir

• Beyan ve savunmalar yazılı olarak alınır

• Mahkeme doğrudan hüküm kurabilir

2. Hangi Suçlarda Uygulanabilir?

Basit yargılama usulü yalnızca:

• Adli para cezası

• Veya üst sınırı 2 yıl hapis cezası olan suçlar için uygulanabilir.

Ancak şu durumlarda uygulanamaz:

• Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı gibi özel durumlar (CMK m.251/7)

• Soruşturması veya kovuşturması şikâyete ya da izne bağlı olan suçlar

• Kapsam dışı suçlarla birlikte işlenen eylemler (m.251/8)

3. Süreç Nasıl İşler? – CMK m.251

a) Mahkeme Kararı

İddianamenin kabulünden sonra, mahkeme re’sen basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verebilir.

(Not: Duruşma günü belirlendikten sonra bu usul artık uygulanamaz – m.251/1 son cümle)

b) Tebligat ve Yazılı Beyanlar

Sanık, mağdur ve şikâyetçiye iddianame tebliğ edilir. Tebligatta şu hususlar yer alır:

• Yazılı beyan ve savunmaların iki hafta içinde verilmesi gerektiği

• Duruşma yapılmaksızın hüküm verilebileceği

Ayrıca eksik belgeler ilgili kurumlardan istenir.

c) Hüküm Verilmesi

İki haftalık süre sonunda mahkeme:

• Duruşma yapmaksızın

• Cumhuriyet savcısının görüşünü almadan

• TCK m.61'e göre temel cezayı belirleyerek

• TCK m.223 uyarınca bir karar verir

Mahkûmiyet kararı verildiğinde, sonuç ceza 1/4 oranında indirilir. (m.251/3)

4. Mahkemenin Uygulayabileceği Diğer Kurumlar

Eğer şartlar uygunsa, mahkeme şu kararları da verebilir:

• Seçenek yaptırımlara çevirme (TCK m.50)

• Hapis cezasının ertelenmesi (TCK m.51)

• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (CMK m.231) – sanık karşı çıkmazsa

5. Mahkeme İsterse Duruşma Açabilir

CMK m.251/6’ya göre, mahkeme gerekli gördüğünde her aşamada duruşma açarak yargılamayı genel hükümlere göre sürdürebilir.

6. Basit Yargılama Usulünde İtiraz Hakkı – CMK m.252

a) İtiraz Süreci

• Sanık, mağdur, şikâyetçi veya vekilleri verilen karara süresi içinde itiraz edebilir.

• İtiraz edilmezse karar kesinleşir.

• İtiraz hâlinde, duruşma açılır ve yargılama genel hükümler doğrultusunda yapılır.

b) Hangi Mahkeme Bakar?

• Aynı yerde birden fazla Asliye Ceza Mahkemesi varsa, dosya tevzi sistemine göre başka bir mahkemeye gönderilir

• Tek mahkeme varsa, yargılama başka bir hâkim tarafından yapılır

c) Duruşma Nasıl Yapılır?

• Taraflar gelmese dahi duruşma yapılır

• CMK m.223 uyarınca hüküm verilir

• İtirazdan vazgeçilirse, duruşma yapılmaz

7. Önemli Notlar

• İtiraz üzerine verilen karar, basit yargılama kararıyla bağlı değildir

• Sanık dışındaki kişiler tarafından yapılan itirazlarda, yine de 1/4 indirim uygulanır

• İtiraz sonucu sanık lehine karar verilirse, itiraz etmeyen sanıklar da bu karardan yararlanabilir

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Basit yargılama usulü nedir?

Basit yargılama usulü, 2 yıla kadar hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda, duruşma yapılmaksızın yazılı beyanlar üzerinden karar verilmesini sağlayan özel bir yargılama yoludur.

Hangi suçlarda uygulanmaz?

Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, şikâyete veya izne bağlı suçlar ve kapsam dışı suçlarla birlikte işlenen suçlarda uygulanmaz.

Savcı görüşü alınır mı?

Hayır. Mahkeme, Cumhuriyet savcısının görüşünü almadan karar verebilir.

Karar verildikten sonra ne yapılabilir?

İtiraz edilebilir. İtiraz üzerine genel hükümlerle yargılama yapılır.

Ceza indirimi olur mu?

Evet. Mahkûmiyet kararı verilirse sonuç ceza 1/4 oranında indirilir.

Mahkeme isterse duruşma açabilir mi?

Evet. Gerekli görürse her aşamada duruşma açabilir.

İtiraz sonucu verilen karar sanık aleyhine olabilir mi?

Evet. Ancak sanık dışında biri itiraz ettiyse, 1/4 indirim yine uygulanır.

Sonuç

Basit yargılama usulü, ceza muhakemesinde hız, ekonomiklik ve pratiklik sağlayan modern bir yargılama yöntemidir. Ancak bu usulün uygulanabilmesi, yalnızca belirli şartlara tabidir ve yargılama sürecindeki temel haklardan taviz verilmeden yürütülmelidir. Özellikle sanığın yazılı savunma süresini kaçırmaması, etkin hukuki yardım alması ve itiraz hakkını zamanında kullanması hayati önemdedir.