Ceza muhakemesi sürecinde şüpheli veya sanığın ifadesi ve sorgusu, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasında önemli bir aşamadır. Ancak bu işlemler, yalnızca hukuka uygun, özgür iradeye dayalı ve usule uygun şekilde yapıldığında geçerli ve güvenilir kabul edilir.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 147. ve 148. maddeleri, ifade ve sorguya ilişkin usul kurallarını ve bu sırada yapılması yasak olan uygulamaları ayrıntılı olarak düzenlemektedir.

1. İfade Nedir, Sorgu Nedir?

• İfade alma, şüphelinin soruşturma evresinde kolluk veya savcı tarafından dinlenmesidir.

• Sorgu, sanığın kovuşturma aşamasında hâkim veya mahkeme huzurunda dinlenmesidir.

Her iki işlem de şüpheli/sanığın savunma hakkının kullanılmasına imkân tanıyan adli işlemlerdir.

2. CMK m.147’ye Göre İfade ve Sorgu Usulü

a) Kimlik Tespiti

İşleme başlamadan önce şüpheli veya sanığın kimliği kesin olarak tespit edilir. Kimlik bilgilerini doğru söyleme yükümlülüğü vardır.

b) Suçlama Bildirimi

Kendisine yüklenen suç açıkça anlatılır. Kişi, neyle suçlandığını bilmeden ifade vermeye zorlanamaz.

c) Müdafi Hakkı

• Müdafi seçme ve yardım alma hakkı hatırlatılır.

• Kişi istemesi hâlinde baro tarafından avukat görevlendirilir.

• Müdafi ifade ve sorguda hazır bulunabilir.

d) Yakınlara Bildirim

Yakalanan kişi isterse, yakalandığı yakınlarına derhâl bildirilir. (CMK m.95 saklı kalmak kaydıyla)

e) Susma Hakkı

Şüpheliye, suç hakkında açıklama yapmamasının kanuni hakkı olduğu açıkça söylenmelidir. Hiçbir zaman konuşmaya zorlanamaz.

f) Delil Toplatma Hakkı

Şüpheli, lehine delillerin toplanmasını isteyebilir. Kendisine, bu hakkı açıkça hatırlatılmalıdır.

g) Kişisel ve Ekonomik Bilgi

İfade alınırken kişisel, sosyal ve ekonomik durumu hakkında bilgi alınır.

h) Teknik Kayıt

İfade ve sorgu işlemlerinde teknik kayıt imkânları (görüntü, ses kaydı) kullanılabilir.

i) Tutanak

Her ifade ve sorgu işlemi bir tutanağa bağlanır. Tutanakta:

• İşlem tarihi ve yeri

• Hazır bulunanlar

• Kişinin kimliği

• İşlemlerin yapılıp yapılmadığı

• İmzalar (ve imzadan çekinme gerekçesi)

yer almalıdır.

3. CMK m.148’e Göre Yasak Usuller

İfade ve sorgunun özgür iradeye dayalı olması esastır. Aksi takdirde elde edilen beyanlar delil niteliğinde kabul edilmez.

a) Şiddet ve Zor Kullanma Yasağı

• Kötü muamele

• İşkence

• Uyutmama, yorma

• Cebir, tehdit

• İlaç verme veya aldatma

• Ruhsal veya fiziksel baskı

kesinlikle yasaktır.

b) Kanuna Aykırı Yarar Vaadi

Şüpheliye menfaat, para, indirim veya farklı çıkarlar vaat edilerek ifade alınamaz.

c) Delil Olarak Kullanılamama

Yasak usullerle alınan beyanlar, rıza gösterilse bile delil olarak kabul edilmez.

d) Müdafisiz Kolluk İfadesi

Müdafi bulunmadan alınan kolluk ifadesi, hâkim veya mahkeme önünde doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.

e) Yeniden İfade

Aynı olayla ilgili yeniden ifade alınması gerekiyorsa bu işlem sadece Cumhuriyet savcısı tarafından yapılabilir.

İfade ve Sorgu Sürecinde Şüphelinin Hakları

• Müdafi yardımından yararlanma

• Susma hakkı

• Kendisi aleyhine delil sunmaya zorlanmama

• Lehine delil toplanmasını isteme

• İşlemin teknik kayıt altına alınmasını talep etme

• İnsan onuruna saygı ilkesinin korunması

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

İfade vermek zorunda mıyım?

Hayır. CMK m.147 uyarınca susma hakkınız vardır. Bu hakkı kullandığınız için cezalandırılamazsınız.

Kollukta avukatsız ifade verdim. Geçerli mi?

Eğer ifade sırasında müdafi hazır değilse ve bu ifade mahkeme huzurunda doğrulanmazsa, hükme esas alınamaz (CMK m.148/4).

İfadem sırasında kötü muamele gördüm, ne yapabilirim?

Derhâl bir avukata veya savcıya başvurarak durumu bildirmeniz gerekir. Hukuka aykırı işlem yapan görevliler hakkında suç duyurusunda bulunulabilir.

İfadem kamera ile kaydediliyor, bu yasal mı?

Evet. CMK m.147/1-h uyarınca teknik kayıt yapılabilir. Bu hem delil gücünü artırır hem de güvence sağlar.

Hangi durumlarda yeniden ifade alınabilir?

Sadece aynı olayla ilgili önemli yeni gelişmeler varsa ve bu işlem Cumhuriyet savcısı tarafından yapılırsa mümkündür.

İfademi değiştirebilir miyim?

Evet. Mahkeme huzurunda önceki ifadelerinizi kabul etmediğinizi belirtebilir, yeni beyan verebilirsiniz.

Susma hakkımı kullandım, bu aleyhime yorumlanır mı?

Hayır. Susma hakkı anayasal bir haktır ve bu durum size karşı delil olarak kullanılamaz.

Zorla imza attırıldım, ne olur?

İmzaya zorlamak hukuka aykırıdır. Zorla alınan beyanların delil değeri yoktur.

Sonuç

İfade ve sorgu işlemleri, ceza yargılamasının temel aşamalarındandır. Bu süreçte şüpheli ve sanığın hakları açıkça belirtilmeli, özgür iradeye aykırı hiçbir yöntem kullanılmamalıdır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, ifade alma ve sorguya ilişkin usul ve yasakları ayrıntılı şekilde düzenleyerek bireyin temel haklarını güvence altına almıştır.

Ceza soruşturmasına maruz kalan herkes, bu süreçte mutlaka avukat desteğiyle hareket etmeli ve haklarını bilinçli şekilde kullanmalıdır.